Jarenlang heb je je met veel plezier en inzet gestort op je bedrijf. En je wilt dit liefst ook nog jaren doen. Maar wellicht vraag je je ook wel eens af hoe lang je nog wil doorgaan. En in welke vorm?

• Heb ik nog plezier in het ondernemen?
  Er komen heel veel uitdagingen op je af als ondernemer. De kosten stijgen, er is steeds meer controle en de administratie wordt ingewikkeld. En het ziet het niet naar uit dat dit zal vereenvoudigen. Daar zijn de meeste boeren niet op voorbereid of opgeleid. Bij een te laag inkomen, kunnen ook geen dienstverleners betaald worden om deze administratieplicht over te nemen. 
  
  Het is belangrijk om bij jezelf na te gaan of het plezier in het werk daar nog voldoende tegenop weegt. Misschien moet je eens nadenken over een andere ondernemersvorm waarbij je de leuke dingen kan houden, maar de last kan doorgeven aan derden.
  
  

• Hoe kijkt mijn gezin naar mijn onderneming?
  Je hebt niet alleen een bedrijf, maar je partner en je kinderen spelen ook een rol om enthousiast te blijven. Willen zij hetzelfde? Of willen ze iets anders?
  Mogelijk hebben ze ideeën, die je inspiratie en goesting geven.
  
  

• Heb ik een bedrijfsopvolger?
  Vaak is het al dan niet hebben van een opvolger bepalend voor het voorzetten van je onderneming. Denk je dat je een opvolger hebt, vraag het dan regelmatig terug. En vraag je ook af of de kandidaat-overnemer voldoende is voorbereid om 'ondernemer' te zijn, tussen de toekomstige ondernemers. Heb je geen opvolger, dan kan je daar al niet meer op wachten. Bepaal dan zelf voor jezelf hoe lang je nog wil doorgaan.
  
  

• Wat is de visie op mijn sector?
  Op basis van sectorontwikkelingen kan je inschatten wat dit voor je bedrijf betekent. Wellicht moet je investeren om bij te blijven of zijn je verkoopopbrengsten op langere termijn anders dan in de huidige situatie. Je weet wel dat de kosten overal stijgen en de marges per geproduceerde eenheid dalen.
  
  
• Heb ik genoeg inkomen tot mijn pensioen?
  Breng je inkomsten en lasten voor de komende jaren in beeld. Dit kan mee bepalend zijn voor het al dan niet voortzetten van je bedrijf.
  Wie tijdig zorgt voor bijkomend inkomen op, naast of in de plaats van de onderneming, heeft meer kansen, om nog deeltijds op het bedrijf bezig te blijven of te blijven wonen.

• Kan je arbeid rendabel inzetten met nieuwe activiteiten: op, naast of in de plaats van het bedrijf? Deeltijds of voltijds? 
  Werkend arm worden hoeft niet. Je moet alleen stoppen met verliezen. 
• Kijk eens na of je kan beroep doen op sociale rechten, waar je heel je carrière voor hebt betaald: ziekteuitkering bij lichamelijke of geestelijke (burnout) arbeidsongeschiktheid, invaliditeit, werkloosheidsuitkering. 
• Zijn er mogelijkheden om een vervanginkomen te hebben bij stopzetting van het bedrijf? Pensioen? 

• Vraagt je bedrijf op korte termijn investeringen?
  Ga na of je bedrijf efficiënt is ingericht en of de gebouwen de komende jaren aangepast of vervangen moeten worden. Het is verstandig om na te gaan of je investeringen bij verkoop terugverdiend kunnen worden. Welke bedrijven verkopen het best in de buurt: bedrijven die er piekfijn uitzien of bedrijven, die de laatste 15 jaar niet meer geïnvesteerd hebben. Kan je je bedrijf overlaten als bedrijf of krijgt het ook een andere bestemming?

• Is het wenselijk om met iemand samen te werken?
  Dit kan vanuit fiscaal oogpunt aantrekkelijk zijn. Daarnaast kan het ook fysiek gunstig zijn. Ga wel voor jezelf na of je ook daadwerkelijk kan en wil samenwerken. Misschien moet je heel kleinschalig beginnen om het nog te leren.
  Soms kan je zaken gedeeltelijk samen uitbaten of overlaten onder voorwaarde dat je kan blijven werken in die activiteit.
  
  

• Tot wanneer wil ik doorgaan?
  Bepaal voor jezelf een moment om te stoppen en stem daar de fiscale consequenties op af. Het is misschien slim om gedeeltelijk te stoppen en een deeltijdse job op te  nemen, waardoor je beter beschermd bent voor arbeidsongevallen of ziekte. Je bouwt bovendien het recht op voor werkloosheidsvergoeding en je pensioen wordt anders berekend. 
  Neem hiervoor contact op met je boekhouder.
  
  

• Hoe ziet mijn pensioen eruit als ik over een tijd stop?
  Als je inzicht hebt op je pensioenopbouw, kan je bepalen wanneer je kan stoppen met voldoende inkomen om te gewenste levensstandaard te behouden. Bespreek dit in je gezin.
  Je kan bij de diensten van je gemeente al eens een pensioenberekening laten maken. Wanneer je vervroegd op pensioen gaat, mag je slechts zeer beperkt bijverdienen. Als je een volledige loopbaan hebt, mag je veel meer bijverdienen (zolang het gaat).

Bespreek deze vragen eens tussen vrienden, collega's of familieleden. 
Nadenken over je toekomst, verplicht je tot niets. 
Wanneer je de juiste weg gevonden hebt, gaat alles van zelf.

Voor meer inspiratie kan je onze Doorstart-publicatie lezen. 
We hebben ook heel wat getuigenissen, die je kunnen inspireren.